Beyaz tenli olmalarından dolayı köle olarak yakalanıp satılmış olmaları tarihi bir kayıttır,
MISIR MEMLÜKLERİ-KÖLEMENLER (1258-1517)
Memlûkler’ın çoğu başta Kıpçaklar olmak üzere Türk halkları ile başta Çerkesler olmak üzere kuzey Kafkasyalılar ibaretti. Ancak Moğol, Kürt, Ermeni, Gürcü,Rum ve Slav Memlûkleri de mevcuttu. Beyaz tenli olmayanların Memlûk olma şansı yoktu.
1237’de Moğol İmparatorluğu’nun saldırısına uğramış ve 1239’da tamamen yenilgiye uğramıştırlar. Bu yenilginin ardından Kıpçakların bir kısmı bugünkü Rusya, Ukrayna ve Kazakistan toprakları üzerinde kurulan Altın Orda’nın egemenlik sahasında kaldılar. Diğer kısımları ise Deşt-i Kıpçak topraklarından değişik bölgelere yayıldılar.Gürcü- Kıpçak karma Ordusunun Başkomutanı Kubasar önderliğinde bir kısım boylar Doğu Karadenizi yurt edinmişlerdir. Bu durum aynı zamanda Osmanlı fethinden önceki ilk Türkleşme hareketlerindendir.
.
Ukrayna Kıpçak balbalları.
.
1118 Yılında Kral Davit Kıpçaklarla kavgalı bulunan ve onlara Kafkas geçitlerinden yol vermeyen Alanları (Osetyalı)ları yola getirdi. Kalelerini ele geçirdi. Kıpçaklı Bağbuğ Şaraga Han (Sarıcık ) nın torunu Atraga Han( Atrak) 45.000 aileyi bu geçitlerden aşırıp Gürcistan’a getirdi. Kral Davit Onlara toprak ve başka mülkler dağıttı. Askerlik hizmetleri için gerekli araç, gereç ve silahlarla donattı. Yarı ilkel bu Kıpçakları sıkı bir askeri eğitime tabi tuttu. İki yıl sonra Gürcistan artık iyi yetişmiş 40.000 kişilik süvari ordusuna sahip bir ülke haline geldi. Davit’in bundan başka 5.000 kişilik bir muhafız ordusu daha vardı. Bu orduya ‘Monaspa’ (Köle Sipahiler) adı veriliyordu. Bu askerlerin görevi kral sarayını korumaktı. Bu kıpçak Ordusu Selçuklu Devletini ağır bir yenilgiye uğratarak Tiflis’ den attı (1123) ve kısa zamanda Gürcistan’ın sınırlarını iki buçuk katına çıkardı.
1185 Yılında Annesi Kıpçak olan Kraliçe Tamar Döneminde Başbuğ Sevinç Han önderliğinde 40.000 Kıpçak ailesi Deşt-İ Kıpçak’dan Gürcistan’a göç etti. Bu yeni Kıpçaklar Kraliçe Tamartarafından Trabzon İmparatorluğu sınırlarına kadar iskan edildi ve bir bakıma Batı sınırı garantiye alındı. Pagan olan savaşçı Kıpçaklar Trabzon Rum Devletini sık sık rahatsız etmelerine karşın Erzurum , Gümüşhane Bölgelerindeki Gürcü Beylikleri ile yakın ilişkiye girdiler. Trabzon’lu Kıpçaklar Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluş sonrası Lozan barış anlaşması gereği Yunanistan’a Hıristiyan olmaları nedeniyle mübadele göçü ile gönderildi, bunların bir kısmı bu gün Yunanistan’da Türkçelerini unuttukları halde ibadetlerini Türkçe olarak yapmaktadırlar . Bu Türk boyu Hristiyan olarak yaşayarak zaman içersinde kültürlerini kaybetmelerine yol açtı.
Araplar köle olarak aldıkları Kıpçak Türkleri’ne ülkelerinin yönetimini teslim etmişlerdir.
Kıpçaklar birçok dine mensup olmuşlar ve birçok ülke halklarına karışmışlar , bazı Kıpçak Türkleri eski adet-geleneklerini unutmamışlardır.
Günümüzün Kıpçak grubuna ait Türk dilleri şunlardır
.
. Başkurtça
. Karaimce
. Karakalpakça
. Karaçay balkarcası
. Kazakça
. Kıpçakça
. Kırgızca
. Kırım Tatarcası
. Kumanca
. Kumukça
. Nogayca
. Tatarca
ARAPÇA BİLMEYEN MISIR HÜKÜMDARI TÜRK; Kansu Gavri hiçbir Emirin, ne kadar güçlü olursa olsun, kuklası olmamıştır,okuyabilmek için Arap Edebiyatının klasiklerini tarihte ilk kez Türkçe’ye çevirmiştir.(1501-1516)
KUMAN KİTABI
Kuman Kitabı, birçok kişi tarafından yazılmış parçaların bir araya getirilmesi sureti ile oluşmuş bir çalışmadır. Günümüzdeki halini alması 13. yüzyıl ortalarından 14. yüzyıl ortalarına kadar yaklaşık 100 yıl kadar zaman almıştır.
Karadeniz’in kuzeyindeki Kıpçak Türklerinden (Kumanlar) İtalyanlar ve Almanlar tarafından 14. yüzyılda derlenmiş iki bölümlük bir eserdir.
El yazması özgün örnek İtalya–Venedik ‘nde, Biblioteca Divi Marci – Biblioteca Nazionale di S. Marco – Biblioteca ad templum Divi Marci Venetiarum, Venezia, Mss. latini, Fondo antico, Collocazione 1597, Codex DXLIX / № 549 sayı ile saklanmaktadır.
…………………………………………………………………………………….
1: 13-14
Kim maγa berse, men de aγar bereyim; kim maγa bermese, men de аγаr bermen.
“Kim bana verse, ben de ona vereyim; kim bana vermezse, ben de ona vermem.” (Türkiye Türkçesi)
57: 22-23
Emgenip , terlep, qın alıp, andan tamaγıŋ beslegil! Qaçan boγday saçarsen, aar qovra biter, alabota , tigenek daγı kükel biter.
“…” (Türkiye Türkçesi)
59: 8-12
Bilge, tetik kişiler
menim sözim eşitingler
eki yolnı ayrınglar
“Bilge, akıllı kişiler”
“benim sözümü işitsinler”
“iki yolu ayırsınlar” (Türkiye Türkçesi)
Yarlı , miskin kişiler
yahşı bitig bilmezler
talaşman sözin inanırlar
örtlik tamukka tüşerler
yekning tuzakna ilnirler
“Yoksul, miskin kişiler”
“iyi yazılmışı bilmezler”
“dalaşanların sözüne inanırlar”
“ateşli cehenneme düşerler”
“şeytanca tuzaklara ilişirler” (Türkiye Türkçesi)
Anda yılap asov yoχ
neçe çaγırsa, eşitmeχ yoχ
her gez daγı qutılmaχ yoχ.
59: 24-25
Men Teŋriniŋ işine osai boldum.:
Menim helal qatunımdır .
“Ben Tanrının işine osay oldum”
“Benim helal hatunumdur” (Türkiye Türkçesi)
59: 26-28
Eger toz-topraq quyaştan miŋ miŋ qurla yarıq bolsa edi, hanuz Teŋriniŋ yarıχlıqına köre qaraŋγı-dır.
Bilmeceler
Тар, tap: tamızıq,
tama-dırγan tamızıq,
kölegesi bar
köye-dirgen tamızıq. (Ol, köbelek).
Biti-biti-bitidim,
beş аγаçγа bitidim,
könesuvum yuvurdım,
kök yibekim çırmadım. (Ol, qına-dıŋ).
Qaşta qara-qula uvşap-dır. (Ol, ışlıq-dıŋ).
Itip-itip ırγalmas,
içindegi çayχalmas. (Ol, uru).
Silevsin yaγı silkip bolmas,
sırma tonum bügüp bolmas. (Ol, yulduz).
Aq küymening avuzı yoq. Ol yumurtqa .
“Ak at arabasının ağızı yok. O yumurta.”
Alan-qulan buv [=tuv] turur –
ayrı aγaçtan yav tamar;
qulan-alan tuv turur –
quv aγaçtan yav tamar. ([…]).
Kün altundan elçi keliyir [keliyrir] –
kümiş bırγı tarta keliyir [keliyr];
ay altundan elçi keliyir –
altun bırγı tarta keliyir. (Ol, a[ydınlıq?].)
Butu-butu uzun,
butumdan arıq ol, uzun. ([*Ol, üçayaq-dır]).
Аl paçali, yabovlı, altun başlı, çoχmarlı. (Ol, turna-dıŋ).
Sende, mende yoχ,
seŋgir tavda yoχ, ütlü taşta yoχ,
qıpçaqta [Qıpçaqta?] yoχ. (Ol, quş süt-diŋ).
Qoçqar müüzi qoyurmaq,
qoyurmaqtan qoyurmaq. (Qoçqar müüzi – qud[..?] ~ küd[..?]).
Tege müüzi tıyırmaq,
tıyırmaqtan tıyırmaq. (Tege müüzi – teŋ[…]i).
Uzun аγаç başında
urγuvul atlı quş olturur;
anı atma er kerek,
eki uçuna > yüregine taş kerek. (Ol, tın).
Uzun aγaç başında
ulu bitiv bitidim;
kemsen ovlu kelgey dep,
kemsen turup saχladım. (Ol, qarmaq bile balıq).
[15] Аχçа qayda qışlamış?
Qanlı yerde qışlamış.
Qanı neçik yuχmamış?
Хар ortada qışlamış. (Ol, qarın yav-dıŋ).
Beş başlı elçi keliyir. (Ol, etikten beş barmaq bаγаŋ).
Tav üstinde talaşman,
tayaγı bar beş batman. (Ol, tülküçiginiŋ/[=tülküçikniŋ] tüpegi).
Araba – şaq! –
taş araba şaq ete tüşti. (Ol, töve).
Tüvü yer keleşim –
qarnım аç. (Ol, keregi-diŋ).
Sıyır sırtı,
qoy qoŋaçı. (Ol, [etik]).
Kökçe ulaχım kögende semirir. (Ol, χavun, χuun).
“Gökçe oğlağım köstekte semirir. O kavun”
Кеçе kelir qara ulaχ,
erte barır qara ulaχ
[В рукописи наоборот:
Кеçе barır qara ulaχ,
erte kelir qara ulaχ]. ([Ol], tüŋlik).
Bir uçu qış qışlar,
bir uçu yay yaylar. (Ol, sırıχ).
Olturganım k oba yer, basqanım bagır canaq. Ol üzengi.
“Oturağım oba yer, bastığım bakır çanak. O üzengi.”
Çapçaçıq k üstünde çapçaçıq. (Ol, kamış-dır).
“Fıçı üstünde fıçı . (O, kamış-dır).”
Yazda yaŋı kelin yügüne-dir. (Ol, χamış başı-dıŋ).
Yazda yavlı toqmaq yatır. (Ol, kirpi-dir).
“Yazda yağlı tokmak yatar. (O, kirpi-dir).”
Yazda yavlı kayış yatır. (Ol, yılan-dır).
“Yazda yağlı kayış yatar. (O, yılan-dır).”
lçer, yer, inine kirer. (Ol, bıçaq-dıŋ).
Salp keşim,
sansız oχum. (Ol, kök bile yulduz-dıŋ).
Burunsız buz teşer. (Ol, qoy boγu).
Oŋlu-sollu ayırγan
otuz tümen öney-dir. (Ol, quyaş, ay, yulduz, taŋ).
Altun ayırγan tura tüşer,
al torχam yayılı tüşer. (Ol, biye qulunlaγan-dıŋ).
Ol ötemiş, ötemiş,
yıyı kölde qışlamış. (Ol, it-dir, avzun artına soχup uyuŋ).
Tüyme tüydim,
tütkenge > tütgenge saldım. (Ol, us-dıŋ).
Kesertkiçe qan tammış,
qara ulusqa yayılmış. (Ol, ot-dıŋ).
Kesertkiçe sarı altun a[qmış].
Uzun-uzun sırγalaq,
uçuna deyri sırγalaq;
qısχa- qısχa sırγalaq,
qırıvına deyri sırγalaq. (Ol, bıçaq bile bilegü).
Bu bardı – izi yoχ. (Ol, keme-diŋ).
Тар: artıŋda – qarp! (Ol, eşik-diŋ).
Avzum açsam, öpkem körünir. (Ol: eşik açsa, ot körüngen-diŋ).
Al savrı yançıγım,
altın tovram aşqınam. (Ol, χoz).
Seŋseŋ ayrı başında
segiz qoyan ini bar.
Sen anı tapmasaŋ,
sınıq iyin yılaγıl.
Avluŋ bile tapmasaŋ,
avruv iyin yılaγıl. (Ol, quymıç).
Teŋriden tüşken toqmaçıq –
dört ayaqlı maymaçıq. (Ol, kirpi).
Tengriden tüşgen toqmacık, dört ayaqlı maymaçıq. Ol kirpi.
“Gökten düşen tokmakçık, dört ayaklı maymaçıq. O kirpi.”
Bügenekli çert terek. (Ol, tutγan kişi-dir, buγovlı).
Buγa, toŋuz qışlamış. (Ol: qış qata kilegen-diŋ).
Küç buγası kürlemiş. (Ol: atası soχranγan-dıŋ).
Küçmen qara çıŋlamış. (Ol: anası yılaγan-diŋ).
Eki sete seteler,
sete tübü bürkülder. (Ol: eki siŋli yılaγan-dıŋ).
Yoγartın kelgen ne kiyik?
Yolabars kiyik, – deşirler;
yotasınce su yinçi
tama kelir, – deşirler.
Quyurtın kelgen ne kiyik?
Qula bars kiyik, – deşirler;
quyruχunça su yinçi
tama kelir, – deşirler. (Ol, bezergen-diŋ).
Beltirdegi beş quvluq > χuvluq
beşi bile qulunlamış. (Вверху надписано: Ol: yıl kelgen-diŋ).
Saraydaγı sarı ayγır
savlavlatıp kişnemiş. (Ol, qaz-dıŋ).
61: 1-10
Yügünŋiz, oγlanlarım, aytıŋız kensi yazıqıŋıznı.
Yazuqlımen Bey Teŋrige, arı Mariam qatunγa, arı Franasqa, arı Petrus arı Paulusqa, daγı barça arılarga, saa, tın ata.
Yazuqlitırımen körgenimden, eşitgenimden, tutγanımdan, artuχ yegenimden, artuχ içganimden.
Astru ulu yazuqluturmen menim yaman işlerimden, yaman sayınçımdan, sözümden, yaman erkimden, yaman tilemekimden.
Neçik ki men yazıq ettim, alay aytırmen Bey Teŋrige.
Yalbarurmen Mariam qatunγa, arı Franasqa, barça arılarγa, menim üçün yalbarsınlar Bey Teŋrige, menim yazuqımdan yarlıγyasın.
Sen, tın atam, Bey Teŋri erki bile menim yazuqımdan boşatqıl!
61: 11-28
Kim egi köŋül bile bizim yıχövge kelse, ulukün aγırlap, aŋa bolγay altı yıl boşaq.
Kim egi köŋül bile eşitse taŋış sözün, aŋa bolγay altmış kün boşaq; kim kim egi köŋül bile eşitmese, aŋa heç neme yuvuq boşaq.
Kim ansızım kelse bizim yıχövge, ulukündan başqa, yazuq üçün açırγansa, neçe kelip Teŋrige yalbarsa yemese sadaγasından bizge berse, ança aŋa papdan yuvuq boşaq. Ol boşaq, kim men aytım, saγınmaŋız, kim bu dzehanda bolγay, ol boşaq bolγay sizge arı tirövten.
Men söyünüp aytır edim sizge Teŋri sözin – til bilmen, tolmaç yoχ. Yalbaruŋız Teŋrige menim üçün, Teŋri maŋa bersın andı köŋül, kim men terçe daγı yaqşı til üyrengeymen, sizge yaqşı Teŋri söz aytqaymen ne kimese boşaq üçün.
Tilermen sizge biraz Teŋri söz aytmaγa.
Yügünüŋiz, burun aytıŋız bir «Pater nosfer», bir «Ave Maria!».
61 об.: 1-11
Arı Lukas aytır Evangelim içinde, neçik bügün, qaçan Kristus toγdı, keldi frişte yışda [yesdæ], ayttı kütövçige, kim qoylar küter [edi]:
«Men tanıqlatırmen sizge ulu sövünç, kim bügün toγdı barça elni Qutqardaçı. Ol bolgay sizge nişan: barıŋız Betlemge, anda tapγaγsiz toγıryan oγlan çüprekke çulγanmış daγı biçenlikke qoyulmış».
Qaçan ol sözni ayttı frişte kütövçige, Teŋriniŋ yarıqlıχı yarıttı alarnı. Anda ulu çeri köründi. Frişteler yırlarlar, överler ~ ögerler [edi] Teŋrini, alay aytırlar [edi]
«Şükür barçadan beyik Teŋrige, daγı yerde bazlıχ, egi köŋülni kişige!».
Kim egi köŋül, egi erk qunda tutsaq, ol boluşsun bizge Ata dayı Oγul daγı Arı Tın!
61 об.: 12-21
Biz oqurbiz arï Stefandan, kim köp tözdi Teŋri üčün daγï köp taŋlar etti Teŋriniŋ bolušmaχï bile.
Qačan köp qïn tözdi, soŋrasïnda taš bile tašlap öldürdiler.
Qačan ani taš bile tašlar idi, ol aytïr idi, yoχarï baχïp:
«Körüŋiz! Men körärmen, kim kök barča ačïluptur daγï Kristus turur Atasïnïŋ sav qolïnda».
Qačan anï ayttï, andan qattï ura bašladïlar.
Tizin čöküp, yügündi daγïn ayttï:
«Beyim Teŋri, sen bošatχïl alarγa: bilmezler, ne-dirler!».
Daγï ayttï:
«Beyim Teŋri, menim tïnim alγïl!».
Ol sözni ayttï da dzanïn Teŋri eline berdi.
61 об.: 22-30
Bügün sekizinči kün aγïrlalïq, nečik Beyimiz Teŋri arï qïz Mariamdan [Mariandan] toγdï. Bügün aytïldï anïŋ alγïšlï atï, barčadan üstün, barčadan küčlü, barčadan tatlï.
Yesus Kristus bitik tilinče, tatarčâ Qutqardačï: ol kertirir barča elni qutqardačï.
Kim ol atïnï köŋülde tutar, kerti köŋül bile söver, bizim tügenmes tirilik, bizim tügenmes egilik ol at ičinde taparbiz. Kim ol atïnï biz aγïrlasaq, sövsäk, köŋülde tutsaq, nečik Teŋri söver daγï bizim dzanïmïzγa yaqšï, ol bolušsun bizgä Ata!
Amen!
Teŋri bersin kensi bazlïχïn!
61 об.: 31 – 62: 12
Bügün aγïrlalïq ol ulu künni, nečik ol yulduz köründi kün toγušï ol üč χanγa. Ol yulduz nečik bir oγlan bigev edi. Baš üstündä altun χač astrï yarïq bar edi. Ol oγlan alay ayttï alarγa: «Keliŋiz terče menim artumča Dzuhut yerinä! Anda tapγaysiz yaŋï χan toγurmïš, kimni siz izdersiz». Andan yulduz ilgäri bardï, alar artunča Yerosolimgä degri bardï. Ol üč χan alay sordular Herodes χannï: “Xayda-tur ol, kim toγdï, Dzuhutlar χanï? Biz anïŋ yulduzun kördük ol kün toγušï. Anïŋ üčün keldik ol χanγa teyišmägä». Körgüzdilär alarγa, kim Kristus Betlemdä toγγay: burun alay aytïldï päyγambärdän. Qačan čïqtïlar Yerusalemdän, ol yulduz ekinči köründi, bardï ilgäri aŋa degri, ol övgä, qayda Kristus yatïr [edi], turdu ol öv üstünde. Qačan kördilär ol yulduznï, ulu sövünč sövündilär. Kirdilär ol evgä, taptïlar ol oγlan kensi anasï bile, arï qïz Mariam, yügündilär Yesusγa, baš urdïlar, teyišdilär altun, miron, timean. Bergey idik dzanïmuznu daγï tïnïmïznï Teŋrigä, ol bolušsun!
62: 13-29
Beyimiz Teŋri Yesus Kristus buyurur, üyretir bizgä Evangelim ičindä, alay aytïr: «Söygil Teŋrini, seniŋ Beyiŋni, kerti köŋlüŋden, barča dzanïŋdan, barča küčüŋden, daγï tïnïŋdan!». Teŋri bizgä körgüzür Evangelim ičindä nišanïn kerti söymäkiniŋ, ol-tur: «Kim eter menim buyruχum, ol meni söver». Kristusnuŋ tanïqï bar-dïr. Arï Augustin, ol alley aytïr: «Anča söverbiz Teŋrini, neče biz anïŋ buyruχïn tutarbiz, ne artïχ, ne eksik». Arï Gregor alay aytïr: “Tilerseŋ bilmägä, söversen Teŋrini ye sovmessen, sorγïl seniŋ köŋlüŋni, söver mi Teŋrini. Eger seniŋ köŋlüŋ aytsa: «Severmen», – inanmaγïl, qačan tapmassen seniŋ tirlikiŋ, išiŋ, söziŋ, saγïnčïŋ, nečik Teŋri buyurdu. Ol-tur kerti nišan, kim sen Teŋrini söversen, qačan sen qayγïrsaŋ anïŋ üčün, qaysïn Teŋri sövmes, daγï qačan sen sövinsäŋ anïŋ üčün, qaysïn Teŋri söver, kim bu buyuruq tutar. Kim Teŋrini söver barčadan artuχ daγï «qoŋšuŋnï, nečik kensiŋni», ol tutar Teŋriniŋ barča buyruχun. Nečik kiši yolsuz bara bilmes qayda tiler, alay Teŋriniŋ sövmekindän bašqa, ne kim bar köktägi χanlïqta, baralmasbiz Teŋri qatïnda». Kim biz ol yol bile barsaq!
62: 30-37
…………………
VİKİ SAYFASINDAN ALINMIŞTIR
Burada kuman kitabının bazı bölümleri var. daha fazla bilgi ; http://tr.wikisource.org/wiki/Codex_Cumanicus
kıpçaklar ;
En kalabalık türk topluluklarından biridir.
daha doğrusu türk dünyasını oluşturan 3 kalabalık boydan biridir.
–OĞUZLAR
–KIPÇAKLAR
–KARLUKLAR
Kıpçaklar göçebe bozkır topluluklarıdır. bugün orta asya, karadeniz’in kuzeyi, doğu avrupa, anadolu, kafkaslar ve ortadoğu’da varlıkları devam eden kıpçak halkları şunlardır;
-tatarlar
-kazaklar
-kırgızlar
-başkurtlar
-nogaylar
-karakalpaklar
-karaçaylar
-balkarlar
-kamuklar
-ortadoğu ve mısır memlükleri
(deşt-i kıpçak haritası…)
kıpçak topluluklarının yaşadığı coğrafya deşt-i kıpçak olarak adlandırılmıştır;
işte bu deşt-i kıpçak coğrafyasından diğer yakın coğrafyalara çeşitli kıpçak göçleri olmuştur;
ORTADOĞU’YA VE MISIR’A KIPÇAK GÖÇÜ;
özellikle abbasiler devrinde arap coğrafyası ile ilişkiler kuran kıpçaklar, hem islamiyeti benimsemiş, hem de arap ve selçuklu ordularında paralı askerlik yapmışlardır.
Mısır’da yönetimi ele geçiren Selahaddin Eyyubi, ordusunda kölelerden oluşturulan birliklere, Abbasi halifelerinin bu geleneğine giderek ağırlık vermiştir. Memlûk Sultanlığına adını veren ve Mısır ordusunun süvari bilirliklerini oluşturan Memlûk Atlı birlikleridir. Bu birliklerin komutanlığını elinde bulunduran kimseler zaman içinde devletin başına geçmişler ve kurdukları devlete arapça köle anlamına gelen memlük devleti adını vermişlerdir. memlükler’in bir başka adı da kölemenler‘dir.
(kölemen-memlük devleti…)
kölemenler, Mısır’da Bahriye Memlûkleri olarak bilinen hanedanı kurdular. Memlûkler’in en önemli hükümdarı olan Sultan Baybars, Kırım yarımadasında doğmuş bir kıpçak türkü’dür. Memlüklerde Mısır tarihinde önemli yeri olan ; Kutuz , Aybek , Aktay , Kalaun gibi önemli Kıpçaklı askeri komutanlar yetişmiştir. Bu komutanların mukavemeti Mısır’ı Moğol istilasından korumuş, Mısır Kıpçak ordusu Dünya’da Moğolları yenen ilk ordu olmuştur.
resim(memlük-kıpçak süvarisi…)
–DOĞU AVRUPA’YA KIPÇAK GÖÇÜ;
Kıpçaklar’ın batı kolunu oluşturan KUMANLAR‘ın sahne aldığı göçtür. deşt-i kıpçak bölgesi moğol istilasına uğrayınca kıpçak boyları’nın bir kısmı avrupa’ya doğru göçe başlarlar, işte avrupa’ya göç eden bu kıpçak boyları kumanlar olarak tanımlanır…
kumanlar bir oğuz boyu olan peçenekler ile savaşıp onları önlerinden sürünce avrupa’ya akınlar düzenlemeye başlarlar.
macaristan, polonya, romanya, balkanlar ve bizans’a sürekli akınlar düzenlerler. hatta bir seferinde istanbul’u kuşatırlar.
avrupa’ya göç eden kıpçak toplulukları hristiyanlığı benimser, avrupa, özellikle bizans ordusunda paralı askerlik yaparlar, malazgirt savaşı ile birlikte bizans ordusu’nda paralı askerlik yapan diğer türk toplulukları peçenekler ve uzlar’la birlikte anadolu’ya yerleşirler ve hristiyan karaman türkleri‘nin(karamanlılar) kökenlerini oluştururlar…
kumanlar bizans’ta paralı askerlik yapmalarından başka, doğu avrupa-balkanlar’da çeşitli beylikler ve krallıklar kurmuşlardır.
bugünkü moldova’nın tarihi adı olan beserabya’nın adı, bu bölgede bir prenslik kurmuş olan kuman tigini tokdemir’in oğlu basaraba‘dan gelmektedir.
yine bugün bulgaristan ve romanya’nın karadeniz kıyılarını oluşturan bölge olan dobruca‘ya adını veren de bir kuman komutanı olan dobriç‘tir.
Dosya:Polovtsy.jpg
dobruca beyliği;
anadolu’da kurulan ilk beyliklerden biri olan saltuklular soyundan gelen sarı saltuk’un beraberindeki çepniler ile birlikte kırım’a geçerek altınordu hanlığındaki kıpçak akıncılarla birlikte düzenlediği akınlar neticesinde romanya’nın karadeniz kıyısında dobruca bölgesinde kurulan türk devletidir.
sarı saltuk ve sonrasında seyid ismail tarafından kurulan bu devletin varlığına ece halil saltuk döneminde tatarlar tarafından son verilmiş, ece saltuk ve kendisine bağlı bir grup kıpçak ve oğuz türkü anadolu’ya göç etmiş, önce karesi beyliği, daha sonra da osmanlı devleti’nin hizmetine girmişlerdir.
Codex Cumanicus:
Karadeniz’in kuzeyindeki Kıpçak Türklerinden (Kumanlar) italyanlar ve Almanlar tarafından 14. yüzyılda derlenmiş iki bölümlük bir eserdir.(italyan bölümü, alman bölümü)
el yazması, Sözlük-metinler derlemesi olarak sayılabilecek eserin adı Latincedir ve Kuman Kitabı olarak Türkçeye çevrilebilir. Codex Cumanicus’un amacı kuman türkleri arasında hristiyanlığı yaymaktır.
netice itibariyle kuman türkleri her ne kadar hristiyanlığı kabul etse de dillerini unutmamış, sonraki yüzyıllarda dahi kıpçak türkçesi konuşmuş ve eserler meydana getirmişlerdir.
Örnek bölümler;
Kökteki hanlıkta baralmaz-biz Tengri kattında (gökteki krallıkta Tanrı katına varamayız.)
Sözlük bölümünden
agıngıç: merdiven
kıskaç: kıskaç
olturguç: oturulacak yer, sıra, koltuk
açkuç: anahtar
yülügüç/yülüngüç: tıraş bıçağı
yapkıç: kapak, örtü
Alman codexinden
Kıpçak Türkçesi;
Sağınsa men bahasız anını
Kim Xristoz töktü söüp ulunı
Tıyalman yaşınını.
Kim unut’ay munça yigitlikni
Kim içip tatlı çoa suunı
Toydırıldı canını
Yesus tatlı eç yamansız egeç
Ne ıynar sen eç yazısız egeç
Öz nezik boyuñnı
Türkiye Türkçesi
Düşünsem paha biçilmez kanını
Ki isa döktü sevip kullarını
(Bu nedenle) engelleyemem gözyaşımı
Kim unutabilir bunca iyiliği
Ki içip kaynak suyunu
Doyurdu canını
isa (sen) tatlı ve kötülüksüz iken
Niye azap çektirirsin hiç günahsız iken
Kendi nazik bedenine
KAFKASLAR’A KIPÇAK GÖÇÜ;
Kafkasya’daki gürcü kralı’nın selçuklu baskısından bunlaması üzerine ve bizans ile gürcistan arasında bir tampon bölge kurmak istemesiyle gerçekleşen göçlerdir.
Kuzey Karadeniz Deşt-i Kıpçak diyarındaki Kumanlardan 50.000’e yakın Kuman ailesi (yaklaşık 300.000 kişi) Kırımlı Büyük Kıpçaklı Başbuğ Şaraga Han (Sarıcık) ın torunu Atraga Han (Atrak) önderliğinde Kafkaslar’dan Gürcistan ve Azerbaycan’a kadar indi (1118). Gürcü Kralına kızını veren Atraga Han beraberindeki Kumanlarla Batı Gürcistan’da Batum, Artvin , Çoruh vadisine yerleşti.
Gürcü kralının isteği üzerine Kumanlar kurdukları 40.000 kişilik ordu ile Tiflis’i ağır bir kuşatmanın sonunda Selçuklu Devleti’nden geri aldılar (1123). Kumanların savaş becerisini gören Gürcüler tekrar Kuzey Karadeniz’deki Kumanlara haber yollayıp ülkelerine davet ettiler.
Bunun üzerine 45.000 civarında Kuman ailesi (yaklaşık 250.000 kişi) Sevinç Han liderliğinde Gürcistan’a yerleşti (1195). Bu ikinci ve son iskân Kuzey Karadeniz, Deşt-i Kıpçak diyarından gelen son iskândır. Gürcistan’da uzun süre kalan Kumanlar Hristiyanlıktan etkilenmeye başladılar.
Gürcistan’a ikinci Kuman göçünün ardından sayıları 800.000 e yaklaşan Kumanların yurtlanma sorunları baş gösterdi. Gürcü – Kıpçak karma ordusunun Başkomutanı Başbuğ Kubasar (Ters saldıran) Başkomutanlık konusunda Gürcülerle anlaşmazlığa düşmesi üzerine bazı Kuman beyleri Kubasar Bey’in oymağı ve kendilerine bağlı oymakları alarak bugünkü Türkiye sınırları içerisine; Rize ve Trabzon sahil bölgelerine yerleştiler (1212).
Trabzon imparatorluğu’na vergi vermeyen Kumanlar, kralın Artvin’e uyarı amaçlı gönderdiği küçük bir orduyu imha etmekle kalmayıp; Trabzon’u basıp yağmalayarak karşılık verdiler. Ortodoks olan Kıpçaklar Osmanlı imparatorluğu’nun bölgeye hâkim olmasıyla Müslümanlığa geçtiler. Gürcistan’daki Kuman beyleri çeşitli zamanlarda siyaset izleyerek varlıklarını sürdürmeye çalıştılar.
bugün türkiye’nin doğu karadeniz bölgesinde, gürcistan’da batum ve havalisi ile acaristan’da halen kuman türkleri varlıklarını sürdürmektedir.
(bir acar-karakalpak türkü…)
birtakım kaynaklarda müslümanlığı benimsemiş ermeniler olarak adlandırılan hemşinliler de kuman türkleridir…
zira hemşinliler şamanist kuman türkleri iken gürcistan etkisi ile hristiyan olmuş, daha sonra osmanlı himayesi ile müslümanlığa geçmişlerdir. bundan dolayı da dönme ermeni olarak adlandırılmaktadırlar.
TÜRKiYE’DE KUMANLAR;
Türkiye’de günümüzde doğu karadeniz bölgesi’nde “laz” olarak adlandırdığımız türk halkı aslen kuman türkleridir. bilinenin aksine gerçek lazlar’ın sayısı çok azdır,(50.000 civarında) bunun dışında doğu karadeniz’de yaşayan hemşinliler ve diğer türkler kumanlardır.
ayrıca bugün çanakkale ve balıkesir yöresinde dobruca beyliği’nin yıkılmasıyla birlikte anadolu’ya göç eden ece halil saltuk önderliğindeki türklerin arasında bulunan kumanlar da çepniler arasında erimiş ve bektaşi-aleviliği benimsemiş ve kendi kültürlerini devam ettirmişlerdir.
KUNLAR;
Kıpçak Diyarının Moğol istilasına uğramasıyla Başbuğ Kötön komutasında Yaklaşık 40.000 haneli bir grup ise bugünkü Macaristan’a gitmiş ve Kunlar denilen etnik grubu oluşturmuştur. Kıpçak Beylerinden Kemenche Macar Kralı’na Suikast düzenleyerek öldürmüştür. Macaristan Kıpçakları Hristiyan olarak Dil ve Kültürlerini kaybetmiştir.
ayrıca, Kemençe ismini Kumanların yayıldığı sahalarda da görmek mümkündür. Kırım yarımadasında Kemençe, Küçük Kemençe, Murzatar Kemençe isimli köyler bunlardan bazılarıdır. Gagauzlarda Kemençe kelimesinin anlamı Keman olup Kemençe çalıp oynanan oyunun adı da “Horo“dur.
(kemençe ve horon…kıpçak türklerinden günümüze devam eden gelenek…)
KUMANOVA;
bugünkü makedonya cumhuriyeti’nin kuzeyinde, sırbistan-bulgaristan sınırı yakınlarında bulunan şehirdir.
kumanova ismi bölgede 11 ve 12. yüzyıllarda etkin olmuş kuman türklerinden gelmektedir.
11. yüzyılda macaristan’ı istila eden kumanlar (kunlar) daha da güneye inerek buraları da hakimiyetleri altına almışlar ve yerleşkeler kurmuşlardır.
işte makedonya cumhuriyeti’ndeki kumanova kentinin ad kökeni de bu kun-kuman türklerinden gelmektedir.
cumhuriyetimizi kurucusu, atatürk de köken olarak bir kuman türkü‘dür.
(sarı saçları ve mavi renk gözleriyle atatürk, kuman türkleri’nin tüm genetik özelliklerini taşımaktadır.)
KIPÇAK BOYLARI;
1. TOKSOBA ( Dokuzoba) : Tatar kökenlidir. Moğollarla işbirliği yaparak Durutları yok etmenin eşiğine getirmiştir.
2. JETİOBA ( Yedioba ) : Kalabalık bir boydur.
3. BURDJOGLİ ( Burçoğlu ): Kıpçak Toplumunun Merkezini oluşturan boylardan biridir.
4. ELBARLİ ( Kurtbölgeli ): Kıpçak Hanları bu boydan seçilirdi.
5. KANGAROGLİ ( Konguroğlu ): Peçenek asıllıdır. Sonradan Kıpçak organizasyonuna girmiştir.
6. ULADJOGLİ ( Ulaşoğlu ) : Macaristan’da iz bırakmış bir boydur.
7. DURUTLAR ( Dörtler-Dörtoba ): Moğol saldırısından büyük zarar görmüş Deşti-Kıpçak’dan göçmüştür.
8. KULABOGLİ ( Kulobaoğlu ): At besleme kültürü çok güçlüdür.
9. JORTAN ( Çortan ): Turna balığı anlamına gelmektedir.
10.KARABİRKLİ ( Karaşapkalı ): Peçenek asıllıdır.
11. KOTAN ( Kutan ): Kuman asıllıdır.
(bir nogay kızı)
ÜNLÜ KIPÇAK VE KUMAN KOMUTANLARI(TİGİN)
1 : Atraga (atrak) : Dağıstan , Şaman – Kendisine bağlı 40.000 aile ile Gürcistan’a göçmüştür.
2 : Asen : Bulgaristan , Ortodoks
3 : Aktay : Mısır , Müslüman – Kutuz tarafından öldürülmüştür.
4 : Aybek : Mısır , Müslüman – Kutuz tarafından öldürülmüştür.
5 : Baybars : Mısır , Müslüman – En meşhur Kıpçakdır.
(memlük sultanı baybars anıtı-kazakistan)
6 : Basaraba : Eflak-Boğdan , Ortodoks – Balkanlar’daki Basarabia adlı bölge kendisine atfen namlandırılmıştır. Eflak -Boğdan prensliğini kurmuştur.
7 : Baytursun : Dağıstan , Şaman
8 : George TERTER : Bulgaristan , Ortodoks
9 : Gorgor : Gürcistan , Ortodoks
10 : Jortan : Artvin , Ortodoks – Mensubu olduğu Çortan Boyu ile anılmış şahsi ismi kullanılmamıştır. Osmanlı tapularından kendisine ait mülklerden bahsedilmektedir.
11 : Toktemirus : Eflak- Boğdan , Ortodoks – Basaraba’nın babasıdır.
12 : Sevinç : Dağıstan , Şaman – Kendisine bağlı 40.000 aile ile Artvin- Trabzon Rum devleti arasına yerleşmiştir.
13 : Stefan ŞİŞMAN : Bulgaristan , Ortodoks – Sishman ailesi uzun yıllar Bulgar Kraliyet ailesini oluşturmuştur.
14 : Şaraga (sarıcık) : Kırım , Şaman – Önde gelen Fetihci komutanlardandır. Hayatı boyunca aktif bir politika izlemiş komşu milletlere korku salmıştır. Baskın düzenleyip köle alma konusunda oldukça başarılı idi.
15 : Tumanbay (dumanbey) : Balkanlar, Şaman
16 : Kemenche : Macaristan , Ortodoks – Macar Kralına Suikast düzenleyip öldürmüş, Yakalanıp idam edilmiştir.
17 : Kubasar (ters saldıran) : Gürcistan ,Ortodoks – Darbe ile Başkomutanlıktan alınmış üzüntüden felç olmuştur. Kendisine bağlı oymaklar Rize’ye göçmüştür.
18 : Kutlu Aslan : Gürcistan , ortodoks – Kubasar’a darbe düzenlemiş yeni yönetimde rol almıştır.
19 : Kutuz : Mısır , Müslüman – Aybek ve Aktay ‘ı öldürmüş, Baybars’ı keşfetmiştir.
20 : Kopyak (köpek) : Kırım , Şaman – Kırım Bölgesinin önde gelen Başbuğlarındandır.
21 : Köten : Macaristan , Şaman – Macaristan’ı istila etmiş, Kral ile anlaşarak kendisine bağlı 40.000 aile ile yerleşik hayata geçmiştir.
22 : Könçek (pantolon) : Kırım ,Şaman – Önde gelen komutanlardandır. Balkanlara sık sık inmiş Bizans ordularını çok yıpratmıştır.
23 : Kalavun : Mısır , Müslüman
24 : Tapar HAN : Güney Rusya , Şaman – Kıpçak organizasyonunu kuran ilk Kıpçak Hanıdır. Elbarli Boyuna mensuptur.
25 : Akbaş : Romanya , Ortodoks
26 : Akkuş : Romanya , Ortodoks
27 : Çolpan : Romanya , Ortodoks
28 : Toluntay : Romanya , Ortodoks
29 : Payandur : Romanya ,Ortodoks
30 : Tutarkan : Romanya , Ortodoks
31 : Berkiş’ : Romanya, Ortodoks
32 : Balika’ (Balık) : Balkanlar , şaman – Dobric’in babasıdır.
33 : Dobriç : Balkanlar, Şaman – Balkanlardaki Dobruca Devletini kurmuştur.
34 : Buğa (Boğa) : Romanya, Ortodoks
35 : Ötemiş : Romanya, Ortodoks
36 : Ablay Khan: kazak atmanı, kazakistan’ı moğol istilasından kurtaran önder.
Comments
Post a Comment