Udmurtlar Ural Altay Turani kavimlerinin Ural kolundan. Ataları Ön (Proto) Türk kavmi Fin-Ugorlar.
Dmutlar - Udmurtok - Udmurts - Удмурты
Anayurtları Ural dağları ve Volga nehrinden başlayarak Kafkasya ve Karadeniz Kuzeyi ve Doğu Avrupa’ya göç eden Ugorlar, zaman içinde buradaki Slav kavimleriyle kaynaştılar. Tengricilik inancını terk ederek kaynaştıkları halkların dinleri olan Hıristiyanlığa geçerken, Ortodoks ve Katolik mezhebini seçerek Macar ve Bulgar Türklerinde olduğu gibi Türk kimliklerini oldukça kaybettiler. Hıristiyanlık bugün Turan coğrafyasında İslamiyetten sonra en yaygın ikinci din. Büyük göçlerle Batı’ya yönelen Hun, Avar, Peçenek, Uz ve Kumanlar gibi en kadim Türk kavimlerinden zamanla asimile olan Macarlar, Finliler, Yakutların bir kısmı, Çuvaşlar, Gagauzlar gibi Avrupanın kuzey ve doğusunda yaşayan en eski Turan kavimleri bugün bölgedeki hakim dini yaşıyorlar. Udmurtlar da öyle. Udmurtlar Kazan Tatarları ve Başkurtların yakın akrabaları dolayısıyla bütün diğer Türklerin de uzakta kalan akrabaları. Batıdaki Mariler, kuzeydeki Komilerle de kısmen karışmışlar.
2010 sayımına göre 1 521 420 olan ülke nüfus dağılımı: Ruslar (% 62.2), Udmurtlar (% 28), Tatarlar/Başkurtlar/Çuvaşlar (% 6.7), Mariler (% 0.6), Ukraynalılar (% 0.6), diğerleri (% 0.5).
Coğrafya
Udmurtların Avrupa ile Asya sınırında İdil-Ural havzasındaki çok kültürlü ve çok milletli ülkelerine Udmurtya deniliyor. Başkenti Moskova’ya 1129 km uzaklıktaki İjevsk (İjevski, İzhevsk). Sarapul, Votkinsk, Glazov diğer önemli şehirleri. Ülkenin Doğusunda Perm Krayı (Permskaya), Batı ve Kuzeyinde Kirov Oblastı (Kirovskaya), Güneyinde Tataristan ve Başkurdistan bulunuyor. Yüzölçümü 42 bin km kare. Güney doğu sınırındaki Kama nehrinin havzası ile Çeptsa ve Kilmez nehirleri drenaj alanları, taygalar (kozalaklı ağaçlardan oluşan ormanlar) ülkenin büyük bölümünü teşkil ediyor. Çoğu güneyde olmak üzere toprakların yarısı işlenebilir. Kışları uzun ve soğuk, yazları kısa ve ılık geçer.
Tarih
Udmurtlar ilk kez 6. yüzyılda Votyaklar olarak ortaya çıktılar. 8. yüzyılda toprakları Hazarların işgaline uğrar. 9. yüzyıl ortalarında bölgeye Volga Bulgarları hakim olur. Udmurtya 12. asra kadar Türk boylarının en önemli yerleşim yerlerinden biriydi. 13. yüzyılda bu kez Moğollar geldi. Udmurtlar 1555 yılına kadar Kazan Hanlığına bağlı olarak pagan inancında, Başkurtlar, Tatarlar ve Çuvaşlarla içiçe yaşadılar. Kazan Hanlığı’nın Korkunç İvan yönetiminde Ruslara yenilgisinden sonra Rus işgaline boyun eğmek zorunda kaldılar.
Udmurtya 1917 Rus Devrimi sonrasında 1920’de Votskaya Otonom Oblastı (bölgesi) adını aldı. 1932’de adı Udmurt Otonom Oblastı, 1934 yılında Udmurt Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti oldu. Sovyetler yıkıldıktan sonra 1990 yılında Udmurtya Özerk Cumhuriyeti olarak Rusya Federasyonuna bağlandı. 1993 yılında Udmurtiya Cumhuriyeti bayrağı 1994 yılında da Udmurtiya marşı kabul edildi. 26 Mart 200’de Başkanlık sistemine geçildi. Resmi diller Rusça ve Udmurtça.
Sanayi
Rus Çarlığı, 1756 yılından itibaren bölgeye önem vermeye, Udmurt illerini sil baştan imar etmeye başladı. Zengin demir, bakır, manganez, kuvarts kumu, kömür, hidrokarbon rezervlerine, petrol yataklarına sahip Uralların bu bölgesi, Çarlığın en önemli cevher sağlayan eyaleti oldu. Rusya’daki ilk özel demir çelik fabrikası 1759 yılında burada kuruldu. Ardından Rusya’nın ilk Ortodoksluk merkezi de kurularak Udmurtların asimilasyonı hızlandırıldı. 19. yüzyılın ikinci yarısında Udmurtya’da sanayi yanında kültürde de hızlı bir gelişme sağlandı. İzhevsk’de yüksek kaliteli çelik, silah, mobilya, motosiklet, elektrikli motorlar, yükleme, ulaşım, inşaat ekipmanları, Votkinsk’de lokomotif ve konveyor bant, Sarapul’da petrol sondaj ve radyo, Mozga’da cam, Kambarka’da vagon ve kereste işleme aletleri fabrikaları var. Sunta, Kontrplak, laminat, ahşap ev malzemeleri diğer önemli imalat ürünleri arasında. Ülke sanayinin dörtte birini makine ve işlenmiş metal imalatı oluşturuyor. İzhevsk, Votkinsk ve Sarapul’daki termik santrallerde elektrik üretiliyor. Udmurtneft JSC ve Belkamneft JSC ülkenin petrolünü çıkaran iki şirket. İzhevsk’de havayolu, demiryolu ve karayolları kesişiyor. Kuzey-Güney yönünde bir, Doğu-Batı yönünde iki demiryolu, ayrıca Perm-Kazan karayolu, gaz ve petrol boru hatları ülkeyi katediyor.
İzhevsk Udmurthya Camii
Din
Udmurtya 12. yüzyıla kadar Türk boylarının en önemli yerleşim yerlerinden biriydi. Pagan inancı Rus işgalinden sonra zayıflamaya başladı. 1740 yılına kadar paganizmin farklı bir kolundaki dinî inançlarını ve dillerini korumaya çalışan Udmurtlar Ortodoksluk merkezi kuran Rus Çarlığı’nın yoğun baskısıyla Hıristiyanlığa geçmek zorunda kaldılar. 1765 yılında inşaa edilen ilk kilise, İlyas Peygamberin ismini taşıyordu. Ülkede mevcut Müslümanlar için 1856 yılında bir cami inşaa edildi. İkinci camii 1916 yılında yine dindar Müslümanlar inşaa ettiler. Sovyet dönemiyle dini özgürlükler rafa kaldırıldı. 1930’lu yıllarda komünist Rus yönetimi iki camiyi de yıktı. 1930’lu yıllarda kiliselerin de çoğu kapatıldı.
(Aziz Mikail katedrali)
1990’lı yıllarda Ortodoks cemiyeti yeniden kurulmaya başlandı, 1937’de Sovyet rejimince yıktırılan Aleksandr Nevskiy katedrali Sabor Svyato Mikhailovsky (Aziz Mikail katedrali) yeni adıyla eski projesine bağlı kalınarak yeniden inşa edildi. Eski tapınaklar yeniden açılırken yeni tapınakların inşaasına da başlandı. Günümüzde üç cami faaliyette, onların arasında en büyüğü Udmurtya ana camii. İzhevsk’de mevcut birçok dinî cemiyetin en kalabalık olanı Rus Ortodoks patrikliği.
2012’de yapılan resmi bir araştırmaya göre nüfusun dinsel yapısı:
% 33.1 Rus Ortodoks kilisesine bağlı Hıristiyanlar,
% 5 bir kiliseye bağlı olmayan Hıristiyanlar,
% 2 kiliseye bağlı olmayan ya da başka Ortodoks kiliselerine bağlı olan Ortodoks Hıristiyanlar,
% 4 Müslümanlar,
% 2 Slav yerli inancına (Rodnovery) ya da Udmurt Vos inancına (Udmurt yerli inancı) bağlı olanlar,
% 1 Protestanlar,
% 1 kadim inanç sahipleri,
% 29 deistler
% 19 ateistler
% 3.9 diğer dinlere inananlar (Türk kökenli Tatar, Kreşen, Başkurt dillerini konuşan Aşkenazi Yahudileri gibi) ya da ankete cevap vermeyenler
Semaveriyle, pideleri, yemekleriyle, kıyafetleriyle tam bir Türk sofrası
Buranovo ve Babuşkalar
Buranovo Udmurt’un güneyinde bir kasaba. Ünü yetiştirdiği insanlardan geliyor. Udmurt Türklerinden yaşları 42 ila 70 arasında değişen nineler 2012’de Azerbaycan’ın başşehri Bakü’de yapılan Eurovizyon yarışmasına “Buranovskiye Babuşki” – ‘Buranovolu Nineler olarak geleneksel rengarenk yerel kıyafetleriyle Rusya adına katıldılar. Mahalli şarkılarla klasik pop şarkıları söyleyen grup, ülkeyi temsil etmek üzere halk oyuyla seçilmişlerdi. “Party For Everybody” adlı şarkıyı kendi dillerinde seslendirdiler. Dünyanın altın saçlı nineler olarak da tanıdığı bu insanlar Bakü’de 259 puanla ikinci oldular. Günümüzde grup olarak sanatlarını sürdürüyorlar. Onları görmeye uzak yerlerden bile geliyorlar.
Şarkıcı Udmurt Türk Nineler
Udmurtlar gündelik hayatlarında dikiş dikerken, örgü örerken bile şarkı söylüyorlar. Kadim devirlerden beri kullandıkları para kadınların kıyafetlerine de yansıyor. Yaşlılara önem veriliyor ve asla yalnız bırakılmıyor. Yaşlılar da güçleri varsa evi çekip çeviriyor çocuklara bakıyorlar. Diğer özellikleri her işe karışıp, bol bol da söylenmek.
Kültür
Sovyetlerin yıkılmasıyla yörede “Etnofuturizm” akımıyla Pan-Uralik kültürel hareket başlatıldı. Sanat camiası özellikle etnik müziklerin, yerel dil ve kültürün yaşatılması için büyük katkıda bulunuyor. Buranovo’da uluslararası folklor festivali düzenleniyor. Ülkede sekiz profesyonel tiyatro, Filarmoni Topluluğu, onu devlete ait olmak üzere Sarapul’da Tarih Müzesi, Votkinsk’de Çaykovski Müzesi, İzhevsk’de Kalaşnikov Müzesi ve diğer eski silah müzeleri gibi pek çok müze var. Yüksek öğrenim kurumları: Udmurt Devlet Üniversitesi, İzhevsk Devlet Teknik Üniversitesi, Glazov’da Devlet Pedagoji Entitüsü.
Kaynaklar:
Udmurtya. TRT Avaz TV. Turandakiler programı. http://www.dailymotion.com/video/x3rk295
Udmurtiya. Republic, Russia http://www.britannica.com/place/Udmurtiya
Udmurtia. Wikipedia. https://en.wikipedia.org/wiki/Udmurtia
The Territories of the Russian Federation. 3rd Edition. Europe Publication. Taylor & Francis Group. 2002.
O nineler Rus değil Türk. Akşam Gazetesi. 22 Mart 2012. http://www.aksam.com.tr/guncel/o-nineler-rus-degil-turk–106209h/haber-106209
Buranovskiye Babuşki. Vikipedi https://tr.wikipedia.org/wiki/Buranovskiye_Babuşki
Uzaklarda Bir Ülke: Udmurtya 29 Eylül 2012 http://www.dunyabulteni.net/haber/228844/uzaklarda-bir-ulke-udmurtya
Anayurtları Ural dağları ve Volga nehrinden başlayarak Kafkasya ve Karadeniz Kuzeyi ve Doğu Avrupa’ya göç eden Ugorlar, zaman içinde buradaki Slav kavimleriyle kaynaştılar. Tengricilik inancını terk ederek kaynaştıkları halkların dinleri olan Hıristiyanlığa geçerken, Ortodoks ve Katolik mezhebini seçerek Macar ve Bulgar Türklerinde olduğu gibi Türk kimliklerini oldukça kaybettiler. Hıristiyanlık bugün Turan coğrafyasında İslamiyetten sonra en yaygın ikinci din. Büyük göçlerle Batı’ya yönelen Hun, Avar, Peçenek, Uz ve Kumanlar gibi en kadim Türk kavimlerinden zamanla asimile olan Macarlar, Finliler, Yakutların bir kısmı, Çuvaşlar, Gagauzlar gibi Avrupanın kuzey ve doğusunda yaşayan en eski Turan kavimleri bugün bölgedeki hakim dini yaşıyorlar. Udmurtlar da öyle. Udmurtlar Kazan Tatarları ve Başkurtların yakın akrabaları dolayısıyla bütün diğer Türklerin de uzakta kalan akrabaları. Batıdaki Mariler, kuzeydeki Komilerle de kısmen karışmışlar.
2010 sayımına göre 1 521 420 olan ülke nüfus dağılımı: Ruslar (% 62.2), Udmurtlar (% 28), Tatarlar/Başkurtlar/Çuvaşlar (% 6.7), Mariler (% 0.6), Ukraynalılar (% 0.6), diğerleri (% 0.5).
Coğrafya
Udmurtların Avrupa ile Asya sınırında İdil-Ural havzasındaki çok kültürlü ve çok milletli ülkelerine Udmurtya deniliyor. Başkenti Moskova’ya 1129 km uzaklıktaki İjevsk (İjevski, İzhevsk). Sarapul, Votkinsk, Glazov diğer önemli şehirleri. Ülkenin Doğusunda Perm Krayı (Permskaya), Batı ve Kuzeyinde Kirov Oblastı (Kirovskaya), Güneyinde Tataristan ve Başkurdistan bulunuyor. Yüzölçümü 42 bin km kare. Güney doğu sınırındaki Kama nehrinin havzası ile Çeptsa ve Kilmez nehirleri drenaj alanları, taygalar (kozalaklı ağaçlardan oluşan ormanlar) ülkenin büyük bölümünü teşkil ediyor. Çoğu güneyde olmak üzere toprakların yarısı işlenebilir. Kışları uzun ve soğuk, yazları kısa ve ılık geçer.
Tarih
Udmurtlar ilk kez 6. yüzyılda Votyaklar olarak ortaya çıktılar. 8. yüzyılda toprakları Hazarların işgaline uğrar. 9. yüzyıl ortalarında bölgeye Volga Bulgarları hakim olur. Udmurtya 12. asra kadar Türk boylarının en önemli yerleşim yerlerinden biriydi. 13. yüzyılda bu kez Moğollar geldi. Udmurtlar 1555 yılına kadar Kazan Hanlığına bağlı olarak pagan inancında, Başkurtlar, Tatarlar ve Çuvaşlarla içiçe yaşadılar. Kazan Hanlığı’nın Korkunç İvan yönetiminde Ruslara yenilgisinden sonra Rus işgaline boyun eğmek zorunda kaldılar.
Udmurtya 1917 Rus Devrimi sonrasında 1920’de Votskaya Otonom Oblastı (bölgesi) adını aldı. 1932’de adı Udmurt Otonom Oblastı, 1934 yılında Udmurt Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti oldu. Sovyetler yıkıldıktan sonra 1990 yılında Udmurtya Özerk Cumhuriyeti olarak Rusya Federasyonuna bağlandı. 1993 yılında Udmurtiya Cumhuriyeti bayrağı 1994 yılında da Udmurtiya marşı kabul edildi. 26 Mart 200’de Başkanlık sistemine geçildi. Resmi diller Rusça ve Udmurtça.
Sanayi
Rus Çarlığı, 1756 yılından itibaren bölgeye önem vermeye, Udmurt illerini sil baştan imar etmeye başladı. Zengin demir, bakır, manganez, kuvarts kumu, kömür, hidrokarbon rezervlerine, petrol yataklarına sahip Uralların bu bölgesi, Çarlığın en önemli cevher sağlayan eyaleti oldu. Rusya’daki ilk özel demir çelik fabrikası 1759 yılında burada kuruldu. Ardından Rusya’nın ilk Ortodoksluk merkezi de kurularak Udmurtların asimilasyonı hızlandırıldı. 19. yüzyılın ikinci yarısında Udmurtya’da sanayi yanında kültürde de hızlı bir gelişme sağlandı. İzhevsk’de yüksek kaliteli çelik, silah, mobilya, motosiklet, elektrikli motorlar, yükleme, ulaşım, inşaat ekipmanları, Votkinsk’de lokomotif ve konveyor bant, Sarapul’da petrol sondaj ve radyo, Mozga’da cam, Kambarka’da vagon ve kereste işleme aletleri fabrikaları var. Sunta, Kontrplak, laminat, ahşap ev malzemeleri diğer önemli imalat ürünleri arasında. Ülke sanayinin dörtte birini makine ve işlenmiş metal imalatı oluşturuyor. İzhevsk, Votkinsk ve Sarapul’daki termik santrallerde elektrik üretiliyor. Udmurtneft JSC ve Belkamneft JSC ülkenin petrolünü çıkaran iki şirket. İzhevsk’de havayolu, demiryolu ve karayolları kesişiyor. Kuzey-Güney yönünde bir, Doğu-Batı yönünde iki demiryolu, ayrıca Perm-Kazan karayolu, gaz ve petrol boru hatları ülkeyi katediyor.
Din
Udmurtya 12. yüzyıla kadar Türk boylarının en önemli yerleşim yerlerinden biriydi. Pagan inancı Rus işgalinden sonra zayıflamaya başladı. 1740 yılına kadar paganizmin farklı bir kolundaki dinî inançlarını ve dillerini korumaya çalışan Udmurtlar Ortodoksluk merkezi kuran Rus Çarlığı’nın yoğun baskısıyla Hıristiyanlığa geçmek zorunda kaldılar. 1765 yılında inşaa edilen ilk kilise, İlyas Peygamberin ismini taşıyordu. Ülkede mevcut Müslümanlar için 1856 yılında bir cami inşaa edildi. İkinci camii 1916 yılında yine dindar Müslümanlar inşaa ettiler. Sovyet dönemiyle dini özgürlükler rafa kaldırıldı. 1930’lu yıllarda komünist Rus yönetimi iki camiyi de yıktı. 1930’lu yıllarda kiliselerin de çoğu kapatıldı.
1990’lı yıllarda Ortodoks cemiyeti yeniden kurulmaya başlandı, 1937’de Sovyet rejimince yıktırılan Aleksandr Nevskiy katedrali Sabor Svyato Mikhailovsky (Aziz Mikail katedrali) yeni adıyla eski projesine bağlı kalınarak yeniden inşa edildi. Eski tapınaklar yeniden açılırken yeni tapınakların inşaasına da başlandı. Günümüzde üç cami faaliyette, onların arasında en büyüğü Udmurtya ana camii. İzhevsk’de mevcut birçok dinî cemiyetin en kalabalık olanı Rus Ortodoks patrikliği.
2012’de yapılan resmi bir araştırmaya göre nüfusun dinsel yapısı:
% 33.1 Rus Ortodoks kilisesine bağlı Hıristiyanlar,
% 5 bir kiliseye bağlı olmayan Hıristiyanlar,
% 2 kiliseye bağlı olmayan ya da başka Ortodoks kiliselerine bağlı olan Ortodoks Hıristiyanlar,
% 4 Müslümanlar,
% 2 Slav yerli inancına (Rodnovery) ya da Udmurt Vos inancına (Udmurt yerli inancı) bağlı olanlar,
% 1 Protestanlar,
% 1 kadim inanç sahipleri,
% 29 deistler
% 19 ateistler
% 3.9 diğer dinlere inananlar (Türk kökenli Tatar, Kreşen, Başkurt dillerini konuşan Aşkenazi Yahudileri gibi) ya da ankete cevap vermeyenler
Dil
Bir buçuk milyon nüfusa sahip ülkenin yarısı Fin-Ugor lehçesiyle Turan halklarının dili olan Ural-Altay dil grubundan Udmurt dilini konuşuyor. Altay dilleri ve Ural dilleri olarak ikiye ayrılan Ural-Altay Dil Ailesinin Altay kolunu Azerbaycan, Türkiye, Türkmen Türkçeleri, Moğolca, Mançuca ve Tunguzca, ailenin Ural kolunu ise Fin-Ugor dilleri olan Macarca, Fince ve Estonca teşkil eder. Fin-Ugor dilleri: Perm, Finno/Volga, Fin/Baltık, Sami, Samoyed, Yukagir gruplarına ayrılır. Perm grubuna dahil olan Udmurt lehçesinde Tatarca, Başkurtça ve Çuvaşça’dan yüzlerce sözcük bulunmakta. Söz dizimi çoğunlukla Tatarlardan alınmadır. Teşekkür ederken sağol yerine tao deme gibi benzerlikler çoktur.Buranovo ve Babuşkalar
Buranovo Udmurt’un güneyinde bir kasaba. Ünü yetiştirdiği insanlardan geliyor. Udmurt Türklerinden yaşları 42 ila 70 arasında değişen nineler 2012’de Azerbaycan’ın başşehri Bakü’de yapılan Eurovizyon yarışmasına “Buranovskiye Babuşki” – ‘Buranovolu Nineler olarak geleneksel rengarenk yerel kıyafetleriyle Rusya adına katıldılar. Mahalli şarkılarla klasik pop şarkıları söyleyen grup, ülkeyi temsil etmek üzere halk oyuyla seçilmişlerdi. “Party For Everybody” adlı şarkıyı kendi dillerinde seslendirdiler. Dünyanın altın saçlı nineler olarak da tanıdığı bu insanlar Bakü’de 259 puanla ikinci oldular. Günümüzde grup olarak sanatlarını sürdürüyorlar. Onları görmeye uzak yerlerden bile geliyorlar.
Udmurtlar gündelik hayatlarında dikiş dikerken, örgü örerken bile şarkı söylüyorlar. Kadim devirlerden beri kullandıkları para kadınların kıyafetlerine de yansıyor. Yaşlılara önem veriliyor ve asla yalnız bırakılmıyor. Yaşlılar da güçleri varsa evi çekip çeviriyor çocuklara bakıyorlar. Diğer özellikleri her işe karışıp, bol bol da söylenmek.
Kültür
Sovyetlerin yıkılmasıyla yörede “Etnofuturizm” akımıyla Pan-Uralik kültürel hareket başlatıldı. Sanat camiası özellikle etnik müziklerin, yerel dil ve kültürün yaşatılması için büyük katkıda bulunuyor. Buranovo’da uluslararası folklor festivali düzenleniyor. Ülkede sekiz profesyonel tiyatro, Filarmoni Topluluğu, onu devlete ait olmak üzere Sarapul’da Tarih Müzesi, Votkinsk’de Çaykovski Müzesi, İzhevsk’de Kalaşnikov Müzesi ve diğer eski silah müzeleri gibi pek çok müze var. Yüksek öğrenim kurumları: Udmurt Devlet Üniversitesi, İzhevsk Devlet Teknik Üniversitesi, Glazov’da Devlet Pedagoji Entitüsü.
Kaynaklar:
Udmurtya. TRT Avaz TV. Turandakiler programı. http://www.dailymotion.com/video/x3rk295
Udmurtiya. Republic, Russia http://www.britannica.com/place/Udmurtiya
Udmurtia. Wikipedia. https://en.wikipedia.org/wiki/Udmurtia
The Territories of the Russian Federation. 3rd Edition. Europe Publication. Taylor & Francis Group. 2002.
O nineler Rus değil Türk. Akşam Gazetesi. 22 Mart 2012. http://www.aksam.com.tr/guncel/o-nineler-rus-degil-turk–106209h/haber-106209
Buranovskiye Babuşki. Vikipedi https://tr.wikipedia.org/wiki/Buranovskiye_Babuşki
Uzaklarda Bir Ülke: Udmurtya 29 Eylül 2012 http://www.dunyabulteni.net/haber/228844/uzaklarda-bir-ulke-udmurtya
Alıntıdır:https://bpakman.wordpress.com
Comments
Post a Comment